ფარისებრი ჯირკვალი პატარა, მაგრამ მეტად მნიშვნელოვანი ორგანოა, რომელიც კისერზე, ხორხის ქვეშ, ტრაქეის, იმავე სასულის წინ მდებარეობს. ის გამოიმუშავებს ჰორმონებს, რომლებიც სისხლში გადადის და ყველა უჯრედსა თუ ქსოვილზე მოქმედებს. ეს ჰორმონები შეიცავს იოდს და მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ნერვული, გულ-სისხლძარღვთა, საჭმლის მომნელებელი, სასქესო, რეპროდუქციული, ძვალკუნთოვანი სისტემების განვითარებასა და რეგულაციაში.
ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებათა რიცხვი საკმაოდ შთამბეჭდავია. თითოეულ მათგანს განსხვავებული მიმდინარეობა ახასიათებს.
ფარისებრი ჯირკვლის პათოლოგიებზე საუბრისას შესაძლოა გამოვყოთ დაავადებები, რომლებიც გამოწვეულია ფარისებრი ჯირკვლის შემდეგი ცვლილებებით:
- სტრუქტურული ცვლილებებით მიმდინარე
- ფუნქციური ცვლილებებით მიმდინარე
- დაავადებები, რომლებიც მიმდინარეობს ერთდროულად, როგორც სტრუქტურული, ისე ფუნქციური ცვლილებებით
ჰიპოთირეოზი ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითებაა, ჰიპერთირეოზი კი ფუნქციის სიჭარბე.
არის შემთხვევები, როდესაც სტრუქტურული ცვლილებების მიუხედავად, ფარისებრი ჯირკვალი ნორმალურ ფუნქციონირებას ინარჩუნებს (ეუთიროიდული ჩიყვი).
ჩიყვი ფარისებრი ჯირკვლის გადიდებას ნიშნავს და ის შეიძლება იყოს:
- ენდემური – იოდის დეფიციტით გამოწვეული ფარისებრი ჯირკვლის გადიდება, რომელიც ძირითადად იმ რეგიონებშია გავრცელებული, სადაც წყალში, ნიადაგსა და საკვებში იოდის ნაკლებობაა
- დიფუზური – ამ დროს ფარისებრი ჯირკვალი ერთგვაროვნად არის გადიდებული და თუ პაციენტს არ აღენიშნება ჰორმონული დარღვევები, როგორც წესი, მკურნალობას არ საჭიროებს;
- კვანძოვანი – როცა ფარისებრი ჯირკვალი გადიდებულია მასში კვანძების გაჩენის გამო. კვანძი სიმსივნური წარმონაქმნია, რომელიც შეიძლება იყოს როგორც კეთილთვისებიანი, ისევე ავთვისებიანი;
- დიფუზურ-ტოქსიკური ჩიყვი – გრეივსის დაავადება. პათოლოგიური მდგომარეობა, როცა ფარისებრი ჯირკვალი გადიდებულია და საჭიროზე მეტი რაოდენობის ჰორმონები გამომუშავდება.
ფარისებრი ჯირკვლის რომელი დაავადებებია ყველაზე გავრცელებული ჩვენს ქვეყანაში?
ბოლო სამი წლის სტატისტიკურ მონაცემებზე დაყრდნობით, საქართველოში ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებებიდან ყველაზე მეტად გამოვლენილია სუბკლინიკური ჰიპოთირეოზი და ჰიპოთირეოზის სხვა ფორმები, თირეოიდიტი და თირეოტოქსიკოზით მიმდინარე დაავადებები.
რა ძირითადი სიმპტომებს უნდა მიაქციონ ყურადღება პაციენტებმა?
ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის გაძლიერების, ჰიპერთირეოზის დროს პაციენტს აღენიშნება:
- ემოციური არამდგრადობა, აგზნებადობის მომატება, ცვალებადი ხასიათი
- ოფლიანობის სიჭარბე
- გულის აჩქარება, რომელიც მედიკამენტის მიღების მიუხედავად არ ქრება
- ხელის თითების კანკალი
- ნაწლავთა გახშირებული მოქმედება
- წონის კლება და ა.შ
ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითების, ჰიპოთირეოზის დროს კი პაციენტი უჩივის:
- ადინამიასა და მოდუნებას
- ძილიანობას
- წონის მატებას
- თმის ცვენას
- ფრჩხილების მტვრევადობას
- კანის სიმშრალეს
- ყაბზობას
- ემოციურ არამდგრადობას
- ბრადიკარდიას (გულის რიტმის შენელება)
- დაბალ არტერიულ წნევას და სხვ.
როგორ ხდება ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებების დიაგნოსტიკა?
ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებების გამოსავლენად მნიშვნელოვანია, შეფასდეს:
- პაციენტის ჩივილები, ფარისებრი ჯირკვლის ულტრაბგერითი კვლევა, რომლის საშუალებით ფორმა, ზომა, ექოგენობა, კვანძების რაოდენობა, ცვლილებების დინამიკაში დაკვირვება,
- ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციური მდომარეობა განისაზღვროს სხვადასხვა ჰორმონის და ანტისხეულების ტიტრი სისხლში.
- ფარისებრი ჯირკვლის კვანძოვანი წარმონაქმნების არსებობის შემთხვევაში, მკურნალობის ტაქტიკის განსაზღვრისთვის, მნიშვნელობა ენიჭება დამიზნებით წვრილი ნემსით ასპირაციას და მიღებული მასალის ციტოლოგიურ კვლევას.
- ჩხვლეტით აღებული მასალის შესწავლამ ცხადყო, რომ თუ კვანძი კეთილთვისებიანია, ქირურგიული ჩარევა საჭირო არ არის. რეკომენდებულია კლინიკური დაკვირვება. მკურნალი ექიმი გეტყვით, რამდენ ხანში ერთხელ ჩაიტაროთ ექოსკოპიური კვლევა და ანალიზი. ასეთი კვანძი ქირურგიულად მაშინ შეიძლება ამოიკვეთოს, თუ პაციენტს თავად სურს ეს ან კვანძი დიდია და იწვევს ყლაპვის გაძნელებას, ხმის შეცვლას ან ჩახლეჩას, დისკომფორტს კისრის არეში.
რას ვურჩევდი პაციენტებს ფარისებრის დაავადებების პრევენციისთვის?
პირველ რიგში, მინდა აღვნიშნო, რომ წარმატებული მკურნალობისთვის უმთავრესი წინაპირობა არის დროული დიაგნოსტიკა, რისი მიღწევაც შესაძლებელია პროფილაქტიკური გამოკვლევების ჩატარებით. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ფარისებრი ჯირკვლის ავთვისებიანი პროცესების ადრეული გამოვლენა, ვინაიდან დაავადების განვითარების საწყის ეტაპზე მკურნალობა შესაძლოა შემოიფარგლოს მხოლოდ ქირურგიული მეთოდით.
ნუ გადადებთ ჯანმრთელობაზე ზრუნვას, დროულად მიმართეთ ექიმს ზემოთ ჩამოთვლილი სიმპტომების გაჩენის შემთხვევაში, ჩაიტარეთ პროფილაქტიკური გამოკვლევები და თავიდან აიცილეთ შესაძლო გართულებები!
თამარ მუხაშავრია – ექიმი ენდოკრინოლოგი